Tuy nhiên, một bài toán hóc búa đang đặt ra là làm sao để nhanh chóng cân đối giữa năng lực đáp ứng của đội ngũ cán bộ cấp xã với khối lượng và yêu cầu cao của công việc được giao.
1. Việc sắp xếp và vận hành chính quyền địa phương 2 cấp là cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy, gắn với sắp xếp lại đơn vị hành chính để có hành trang mới, khí thế mới bước vào kỷ nguyên mới. Theo đánh giá, mô hình cơ bản đang đi vào ổn định, đúng hướng, trúng và phù hợp với nguyện vọng của nhân dân, giải quyết được nhiều khó khăn, vướng mắc tồn tại trong thời gian dài.
Đáng chú ý, trong quá trình vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, chính quyền cấp xã đã tiếp nhận và được chuyển giao thẩm quyền, chức năng, nhiệm vụ lớn, chiếm khoảng 90% phạm vi công việc của cấp huyện trước đây. Một mặt, đây là bước tiến mang tính cách mạng trong việc tái cấu trúc bộ máy, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Mặt khác, đây cũng là thách thức lớn đối với đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong bộ máy cấp xã hiện nay.
Chưa kể, do cơ cấu tổ chức giảm đầu mối, mỗi phòng, ban không chỉ phải đảm đương khối lượng công việc lớn, mà còn mang tính đa ngành, đa lĩnh vực. Đơn cử, Trưởng phòng Kinh tế, Hạ tầng và Đô thị thuộc UBND phường không chỉ cần thành thạo về kinh tế, đầu tư, tài chính, ngân sách, mà còn phải am hiểu quản lý đô thị, xây dựng, hạ tầng giao thông, hạ tầng viễn thông, điện, nước, quy hoạch... Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội cần nắm rõ lĩnh vực y tế, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, văn hóa, chuyển đổi số... Nếu Trưởng phòng Giáo dục - Đào tạo hoặc Trưởng phòng Y tế cấp quận, huyện trước đây được bố trí làm Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội hiện nay, thì đều phải bổ sung gấp kiến thức các lĩnh vực khác. Thêm vào đó, nhiều cán bộ được phân công từ lĩnh vực này sang lĩnh vực khác, từ khối Đảng sang khối chính quyền và ngược lại. Trái ngành, trái nghề, đòi hỏi sự thích nghi rất lớn.
Trong khi đó, đội ngũ cán bộ cấp xã hiện nay là tập hợp từ nhiều nguồn như cán bộ phường, xã, thị trấn, quận, huyện, thị xã cũ và một bộ phận được điều chuyển từ các sở, ban, ngành cấp tỉnh về. Thực tế tại Hà Nội cho thấy, cán bộ chủ chốt cơ bản thích ứng tốt với yêu cầu, nhiệm vụ. Đây là nhân tố quan trọng để duy trì vận hành bộ máy trong bối cảnh nhiều khó khăn, vướng mắc hiện nay.
Tuy nhiên, sự thiếu đồng đều của đội ngũ cán bộ cấp phòng, chuyên viên vẫn là vấn đề lớn. Trong đó, cán bộ, chuyên viên từ cấp tỉnh hoặc cấp huyện thích ứng khá nhanh, nhưng cán bộ, chuyên viên cấp xã cũ còn gặp nhiều khó khăn.
Một số lãnh đạo phường, xã mới chia sẻ, ngay cả việc soạn thảo văn bản cũng phải làm đi làm lại nhiều lần. Có trường hợp Chủ tịch UBND xã cũ được bố trí làm Trưởng ban Đảng xã mới, trong khi cán bộ dưới quyền đều là chuyên viên ban Đảng cấp ủy cấp huyện cũ. “Trước đây ở xã thì chuyên viên ở huyện hướng dẫn, chỉ bảo chúng tôi, nay mình về lãnh đạo họ; nếu không nghiên cứu, học hỏi thì rất khó làm. Một khi anh em không phục thì công việc sẽ đi xuống”. Đây là chia sẻ thực tế ở địa phương và là vấn đề thường gặp hiện nay.
2. Để giúp cán bộ, công chức, viên chức, người lao động ở phường, xã mới nắm bắt được công việc và yêu cầu mới, từ trước khi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đi vào vận hành, Trung ương đã chỉ đạo cả khối Đảng, Mặt trận Tổ quốc và khối chính quyền tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng cho đội ngũ. Không chỉ tập huấn chung cả nước về phân cấp, phân quyền; cấp tỉnh còn tổ chức tập huấn, huấn luyện riêng theo từng lĩnh vực, từng mảng chuyên môn cụ thể như ứng dụng trí tuệ nhận tạo (AI), sử dụng phần mềm, quản lý văn bản, chữ ký số... Song, để đội ngũ cán bộ đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ mới, cần có thêm các giải pháp quyết liệt trong công tác đào tạo, bồi dưỡng.
Điều quan trọng là phải khẩn trương xây dựng một chiến lược đào tạo và bồi dưỡng cán bộ toàn diện, bài bản và cụ thể hóa tới từng cấp, từng địa phương, sát với thực tiễn con người và công việc. Chiến lược cần tập trung vào ba trụ cột chính: Đổi mới tư duy, nâng cao năng lực chuyên môn và rèn luyện kỹ năng mềm.
Trong đó, đổi mới tư duy lấy trọng tâm là chuyển từ "quản lý" sang "phục vụ". Điều này đòi hỏi cán bộ phải có thái độ thân thiện, cởi mở, lắng nghe và giải quyết thấu đáo những bức xúc, kiến nghị của người dân. Các chương trình đào tạo cần lồng ghép các buổi thảo luận, tọa đàm về đạo đức công vụ, văn hóa giao tiếp, lấy người dân làm trung tâm. Bên cạnh đó, cần khuyến khích cán bộ dũng cảm nhìn nhận, đối diện với những hạn chế, thiếu sót của bản thân để có ý thức tự học, tự trau dồi.
Về nâng cao năng lực chuyên môn, cần tập trung vào việc cập nhật kiến thức và kỹ năng, đặc biệt là xây dựng các khóa học chuyên đề, ngắn hạn, tập trung vào những lĩnh vực “nóng” và thiết yếu mà cán bộ cấp xã thường xuyên phải đối mặt. Các nội dung đào tạo cần được thiết kế dựa trên khảo sát thực tế. Ngoài ra, cần tổ chức các lớp học kỹ năng sử dụng phần mềm chuyên ngành, dịch vụ công trực tuyến, quản lý dữ liệu số... để cán bộ làm việc hiệu quả hơn, tiết kiệm thời gian và giảm thiểu thủ tục giấy tờ.
Đối với việc rèn luyện kỹ năng mềm, đây có thể xem là chìa khóa để cán bộ thích nghi và đảm đương nhiệm vụ trong mô hình mới, chủ yếu là kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, quản lý thời gian... Các khóa đào tạo cần chú trọng thực hành, tổ chức các buổi đóng vai, xử lý tình huống giả định để cán bộ có thể áp dụng kiến thức vào thực tiễn.
Mặc dù vậy, mấu chốt để giải bài toán là mỗi người phải có sự chủ động tự học, tự thích ứng. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng dạy rằng, phải “lấy tự học làm cốt”. Bởi nếu cán bộ, công chức, viên chức, người lao động không có tinh thần tự học, không có khát khao thích ứng thì dù có tham gia đầy đủ các khóa đào tạo, bồi dưỡng cũng không thể áp dụng được.
Để khuyến khích tinh thần chủ động thích ứng, tự giác học tập, cấp ủy, chính quyền các cấp cần cụ thể hóa yêu cầu tự học vào trong quy chế hoạt động, tạo điều kiện về thời gian, kinh phí cho việc này. Vì hiện nay ở nhiều nơi, cán bộ, công chức phải đảm đương khối lượng công việc quá lớn, không có đủ thời gian và sức khỏe để chuyên tâm học nâng cao trình độ, kỹ năng. Ngoài ra, việc khuyến khích tự giác học tập phải gắn với cơ chế kiểm tra, giám sát, đánh giá, sát hạch; lấy “thước đo” là hiệu quả công việc và sự hài lòng của người dân.
Triển khai đồng bộ các giải pháp trên, chắc chắn chúng ta sẽ từng bước khắc phục khó khăn, đưa mô hình chính quyền địa phương 2 cấp vào vận hành thực sự hiệu quả.